زلزله چگونه به وجود می آید؟
چرا زلزله می آید؟
ایران گسل های فعال زیادی دارد و هراز چند گاهی خبر می رسد که در گوشه ای از سرزمینمان ایران زلزله ای رخ داده است. شاید برای شما هم بارها این سوال پیش آمده که زلزله چگونه اتفاق می افتد،
زلزله چگونه اتفاق می افتد؟
زلزله در واقع لرزشی است که از امواج لرزه ای به وجود می آید و معمولا زلزله وقتی اتفاق می افتد که فشار انباشته در سنگ ها در طول یک گسل فعال ناگهان بر اثر شکست سنگ آزاد شود. هر چیزی که می شکند سرو صدا ایجاد می کند، در زمین این سروصدا خودش را به شکل امواج لرزه ای نشان می دهد که باعث لرزیدن زمین می شود. امواج لرزه ای در زمین و در طول سطح پخش می شوند و هر چیزی که باعث تولید امواج لرزه ای می شود زمین لرزه نامیده می شود. حتی رانش زمین و حرکت ماگماها در آتشفشان ها هم می تواند باعث زمین لرزه می شود، انفجارهای شیمیایی و هسته ای هم امواج لرزه ای تولید می کنند که می توانند از زمین لرزه های طبیعی متمایز شوند. به دلیل اصطکاک بین صفحه ها در گسل، آن ها نمی توانند آزادانه حرکت کنند اینجاست که دفرمه می شوند و انرژی تولید می کنند دقیقا مثل وقتی که یک تکه اسفنج را فشره می کنیم. تا اینکه بالاخره سنگ ها می شکنند و در مدت زمان کوتاهی انرژی ای که در سنگ دفرمه، ذخیره شده به شکل حررات و امواج لرزه ای آزاد می شود. مقدار انرژی ای که در هر زلزله آزاد می شود با لرزه نگار ثبت می شود. مقیاس بزرگی زلزله، لگاریتمی است برای همین شدت لرزش در زلزله ۶ ریشتری ۱۰ برابر بیشتر از شدت لرزش در زلزله ۵ ریشتری است در واقع زلزله ۶ ریشتری ۳۱٫۶ برابر بیشتر از زلزله ۵ ریشتری انرژی دارد. بزرگ ترین زلزله ای که تا به حال در تاریخ اتفاق افتاده زلزله ۹٫۵ ریشتری شیلی بود که در سال ۱۹۶۰ اتفاق افتاد. اما اینکه بزرگی زلزله چقدر است تمام داستان زمین لرزه ها نیست ما در جهانی سه بعدی زندگی می کنیم برای همین زمین می تواند در سه جهت حرکت کند: بالا به پایین، چپ به راست، جلو به عقب. بارها دیده ایم که دو زلزله مختلف که از نظر بزرگی مثل هم هستند خسارت های مختلفی را به بار آورده اند این موضوع به خاطر حرکت متفاوت صفحه های زیر زمین است در جایی ممکن است جابجایی، افقی و در جایی عمودی باشد.
به طو کلی هر چه زلزله شدیدتر باشد بیشتر طول می کشد؛ دو دلیل پشت ای ماجراست: طول گسیختگی و زمان جابجایی امواج لرزه ای. زمین لرزه در جایی شروع می شود که سنگ داخل گسل برای اولین بار می شکند به این محل کانون زلزله می گویند. مرکز زلزله دقیقا در بالای کانون زلزله بر روی سطح زمین قرار دارد. بعد از شکست اولیه، این شکست در هر ثانیه کیلومترها در طول گسل پخش می شود و این باعث می شود که در دو طرف گسل تکان هایی اتفاق بیفتد. در طول این شکستگی در هر نقطه ای امواج لرزه ای تولید می شود از آنجایی که این شکست ممکن است صدها کیلومتر طول داشته باشد مدتی طول می کشد تا امواج هر بخش به نقطه مشخص برسند. هر چه شکست بیشتر باشد زمین لرزه بیشتر طول می کشد برای همین هم هست که یک زلزله ۶٫۷ ریشتری ۲۰ ثانیه طول می کشد در حالی که یک زلزله ۹٫۲ ریشتری در آلاسکا ۴ دقیقه طول کشید.
دقیقا وقتی که سنگ می شکند زلزله اتفاق می افتد؛ در طول زلزله و بعد از آن صفحه ها و بلوک های سنگ شروع به تکان خوردن می کنند آن ها به تکان خوردن ادامه می دهند تا اینکه دوباره به هم گیر کنند و بچسبند. امواج لرزه ای می توانند با انفجارهای زیرزمین هم به وجود بیایند این انفجارها ممکن است در هنگام ساخت تونل، مترو و … سنگ های زیر زمینی را بشکنند با این حال این انفجارها امواج لرزه ای قوی ای تولید نمی کنند و حتی ممکن است زلزله ای که بر اثر این ماجرا اتفاق می افتد اصلا حس نشود. گاهی اوقت امواج لرزه ای که در اثر ریزش سقف و یا دیوارهای معدن اتفاق می افتد زمین زمین لرزه ای را به وجود می آورد که ممکن است توسط کسانی که در نزدیکی معدن هستند حس شود. اما بعضی از انفجارهای زیرزمینی هم هستند که می توانند زلزله های واقعی و بزرگ را ایجاد کنند. احتمال زیادی دارد که افرادی که در نزدیکی گسل ها زندگی می کنند در زندگی زلزله را تجربه کنند.